جایگاه ایران از سال 1990 تاکنون همواره با فراز و فرودهایی همراه بوده است و نتوانسته جایگاه مناسبی را پیدا کند. امید به زندگی، کیفیت زندگی، تسهیلات آموزشی، سطح خرید، مسائل مربوط به سلامت، خط فقر و... عواملی است که باید بهبود یابد تا در شاخص توسعه انسانی تغییر مثبتی ایجاد شود و مسلما بدون برنامه‌هایی جامع، دستیابی به این موارد امکان‌پذیر نیست. شاخص توسعه انسانی به تنهایی گویای وضعیت مردم یک کشور خواهد بود و هر تغییر مثبت و یا منفی در آن نشان از حرکت رو به جلو و یا رو‌به عقب کشور خواهد داشت.
چند سالی است که تئوریسین‌های اقتصادی، «انسان» را مبدأ توسعه معرفی می‌کنند و نظریه‌های نوین رشد متکی بر انسان‌هاست؛ به این معنا که سرمایه‌گذاری روی انسان را معتبرترین شرط حرکت به سمت توسعه بهینه اقتصادی می‌دانند. جوامعی که بر تشکیل سرمایه انسانی تأکید کرده‌اند از نظر رشد اقتصادی، اشتغال، کاهش فقر و توزیع عادلانه درآمد عملکرد بهتری داشته‌اند. در نظریات اقتصاددانان کلاسیک، انسان تنها به‌عنوان یکی از نهاده‌های تولید در چرخه تولید کالاها و خدمات مورد توجه بوده است و اقتصاددانان مدت‌ها بر این عقیده اصرار داشتند که عناصر تشکیل‌دهنده ثروت یک کشور صرفا سرمایه‌های فیزیکی است، حتی در الگوهای رشد اقتصادی دهه 1950 رشد اقتصادی تنها به میزان سرمایه و نیروی کار موجود در اقتصاد ربط داده شده و متغیرهای غیراقتصادی مانند کیفیت سرمایه انسانی و سلامت نیروی کار در آنها نادیده گرفته شده است، اما مباحث جدید مدیریتی در موضوع «منابع انسانی» و راه‌کارهای ارزیابی این منابع در دهه‌های اخیر جایگاه و اهمیت ویژه‌ای یافته است.
اهمیت شاخص توسعه انسانی
امروزه شاخص توسعه انسانی، مدرن‌ترین معیاری است که جای هر کشور را در جدول سازمان ملل تعیین می‌کند. مشارکت مردم در فرایند توسعه اقتصادی و سپس امکان استفاده از بهداشت، آموزش و مواردی از این قبیل عنوان شاخصهای دیگر برای ارزیابی پیشرفت کشورهای مختلف است که مجموعه آنها تحت نام شاخصهای توسعه انسانی مورد توجه آژانس‌های بین‌المللی است.
هدف اصلی توسعه انسانی، خدمت به انسان و بشریت است. پرورش قابلیت‌ها، توانایی و شکوفایی استعدادها، گسترش فرصت‌ها و اشتغال، افزایش درآمد، بهبود کیفیت زندگی و برخورداری از زندگی سالم و خلاق در محیط‌زیستی پایدار هدف نهایی توسعه است. به‌طور کلی می‌توان برای توسعه انسانی 2مفهوم کلی را در نظر گرفت: 1- شکل‌گیری و افزایش توانمندی‌های انسانی از طریق سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی 2- شیوه به‌کارگیری توانایی‌های رشد یافته از طریق مشارکت‌های اقتصادی و اجتماعی در جامعه.
در دنیای امروز این نظریه که آزادی انسان‌ها و میزان مشارکت آنها در فرایند توسعه نقش مستقیمی در رشد شاخصهای صنعتی - اقتصادی دارد یک تئوری اثبات شده است که می‌توان به جرأت گفت همواره زیر‌بنای اصلی رشد و‌توسعه اقتصادی کشورهای صنعتی بعد از جنگ جهانی دوم بوده است.
شاخص توسعه انسانی یکی از شاخصهای مهم هر کشوری است که می‌توان با مقایسه آن با کشورهای دیگر به نتایج جالبی مانند میزان امید به‌زندگی افراد جامعه، کیفیت زندگی، تسهیلات آموزشی، میزان سطح خرید، بحران‌ها و مخاطرات مربوط به سلامت، وضعیت مردم نسبت به خط فقر استاندارد و.... دست یافت.
بدون شک یکی از جذاب‌ترین گزارش‌های سازمان ملل، گزارش شاخص توسعه انسانی است که از سال 1990 تاکنون هر ساله ارائه می‌شود. شاخص توسعه انسانی در واقع یک شاخص سه بعدی است و براساس 3 شاخص دیگر به دست می‌آید که عبارتند از: شاخص میزان امید به زندگی، میزان سواد و تحصیلات (که براساس میزان سواد افراد بالغ جامعه و همچنین وضعیت استخدام آنها در دوران مختلف تحصیلاتی ) اندازه‌گیری می‌شود.
گزارش سال 2000
گزارش‌های اعلام شده در سال 2000 تصریح می‌کند که رتبه ایران به لحاظ شاخص توسعه انسانی 98 است و در میان کشورهای دارای شاخص مورد بحث در رده متوسط است. در بررسی وضعیت توسعه انسانی در جهان آمده است: «برای اندازه‌گیری شاخص توسعه انسانی به کشورها نمره‌ای از صفر تا یک تعلق می‌گیرد که هر چه این عدد از صفر به سمت یک حرکت کند، نشان دهنده وضعیت بهتر شاخص توسعه انسانی در میان کشورهاست.
گزارش سال 2003
نتایج اندازه‌گیری این شاخص در کشورهای مختلف جهان در سال 2003 نشان می‌دهد که 49درصد کشورها دارای شاخص توسعه انسانی متوسط (که ایران نیز در همین گروه قراردارد) 6/30درصد از کشورها دارای شاخص توسعه انسانی متوسط پائینی هستند. براساس این گزارش ایران با شاخص توسعه انسانی 725درصد، رتبه 98 را به‌خود اختصاص داده و در گروه کشورهای دارای شاخص توسعه انسانی متوسط قرار گرفته است. در جداول رسمی آژانس‌های بین‌المللی تولید ناخالص ایران در رده‌ای قرار دارد که 22 رده بیشتر از شاخص توسعه انسانی است. این امر نشان می‌دهد که اقتصاد کشور برای افزایش ضریب توسعه انسانی آمادگی ویژه‌ای دارد.
ایران همواره جزو آن دسته از کشورها بوده که به لحاظ توسعه انسانی دچار وضعیت مناسبی نبوده است. طی 5 الی 6 سال گذشته اندکی این شاخص افزایش یافته است اما هنوز هم فاصله بسیار زیادی تا شرایط مطلوب دارد. یکی از دلایل رشد توسعه انسانی در ایران طی سال‌های گذشته پرداختن به حفظ کرامت انسانی و بسط مردمسالاری به تمام معنا اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بوده است اما می‌توان گفت که به‌دلیل مشکلات موجود در این راه ما با سرعت لاک‌پشتی در این مسیر حرکت کرده‌ایم. یکی از مهم‌ترین موانع موجود بر سر راه توسعه انسانی، اقتصاد سنگین وزن دولتی است.
گزارش سال 2005
براساس گزارش توسعه انسانی سال 2005 سازمان ملل متحد، رتبه ایران در شاخص توسعه انسانی در بین 177 کشور از 101 در سال 83 به 99 در سال 84 ارتقا یافته است. براساس این گزارش ارزش شاخص توسعه انسانی ایران که در سال83، 732/. بوده است، در سال 84 با 004/0 افزایش به 736/0 رسید. براساس گزارش توسعه انسانی 2005، شاخص امید به زندگی در ایران از 75/0 در سال 83 به 76/0 درصد در سال 84 افزایش یافت و امید به زندگی در مردان ایرانی از 8/68 سال در سال 83 به 69 سال و در زنان ایرانی نیز از 7/71 سال در سال 83 به 9/71 سال رسیده است.
گزارش سال 2007
در گزارش توسعه انسانی سال 2008-2007 سازمان ملل متحد، ایران با کسب امتیاز 759/0 در میان 177کشور، در جایگاه 94 ایستاده است. این رتبه اگر چه پیشرفتی را نسبت به سال‌های گذشته نشان می‌دهد اما جایگاه واقعی و مورد انتظار برای کشور ما نیست و انتظارات از کشوری دارای چنین سابقه تاریخی بسیار بیشتر از اینهاست.
گزارش سال 2009
براساس گزارش توسعه انسانی سال 2009 که به‌تازگی منتشر شده است، ایران که سال گذشته رتبه 87 را از نظر شاخص توسعه انسانی در بین 182 کشور دنیا کسب کرده بود، در گزارش امسال با یک پله نزول در جایگاه 88 جهان قرار گرفته است که نشان‌دهنده کاهش یک پله‌ای رتبه ایران در توسعه انسانی است. با وجود کاهش یک‌پله‌ای رتبه ایران از نظر شاخص توسعه انسانی، ارزش این شاخص نسبت به سال گذشته افزایش داشته است که این امر نشان‌دهنده افزایش توسعه انسانی در ایران طی سال 2007(سال مبنا) است. در حالی که نمره ایران از نظر شاخص توسعه انسانی در سال گذشته 777/0 اعلام شده بود این رقم در گزارش سال‌جاری به 782/0 افزایش یافته است.
در گزارش مذکور توسعه انسانی، نروژ در صدر کشورهای جهان از نظر توسعه انسانی قرار گرفته است. نروژ با کسب نمره 971/0 به‌عنوان نخستین کشور جهان از نظر بالا بودن توسعه انسانی شناخته شده است.
استرالیا نیز با کسب نمره 97/0 در جایگاه دوم قرار گرفته است و ایسلند نیز با کسب نمره 969/0 در جایگاه سوم قرار داده شده است. کشورهای کانادا، ایرلند، هلند، سوئد، فرانسه، سوئیس و ژاپن نیز رتبه‌های چهارم تا دهم را به‌خود اختصاص داده‌اند.
